Tận dụng thời cơ - Nhân tố quan trọng tạo nên thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945

Tháng 9/1939, khi Chiến tranh thế giới lần thứ II bùng nổ, Đảng ta đã tiến hành Hội nghị Trung ương 6 (11/1939), nhằm đánh giá tình hình, chuẩn bị cho khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền khi thời cơ đến. Năm 1940, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã nhận định: Việc Pháp bại trận là một cơ hội thuận lợi cho cách mạng Việt Nam. Tháng 9/1940, phát xít Nhật nhảy vào thay thế Pháp chiếm đóng Đông Dương. Trong bối cảnh đó, Đảng đã tiến hành Hội nghị Trung ương 7 (11/1940), xác định: “Đảng phải chuẩn bị để giành lấy cái sứ mệnh thiêng liêng, lãnh đạo các dân tộc bị áp bức Đông Dương võ trang bạo động giành lấy quyền tự do độc lập”1. Đúng như dự báo của Đảng ta: mâu thuẫn Nhật - Pháp ở Đông Dương sẽ tạo ra thời cơ lớn cho cách mạng Việt Nam. Đêm 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp; ngay sau đó, Thường vụ Trung ương Đảng đã triệu tập Hội nghị và ra Chỉ thị: “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Trong giai đoạn này, tình hình thế giới có sự chuyển biến mau lẹ: lực lượng Đồng minh liên tục giành được thắng lợi trên các chiến trường buộc phe phát xít (Đức, Ý, Nhật) phải đầu hàng vô điều kiện. Tận dụng thời cơ, Đảng ta chủ trương đẩy mạnh phát triển lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang ở các địa phương, đồng thời chủ động đấu tranh vũ trang kết hợp với đấu tranh chính trị và khởi nghĩa từng phần. Nhiều hoạt động như: cướp kho thóc của Nhật để cứu đói, đấu tranh vũ trang giành chính quyền đã diễn ra ở nhiều địa phương như: Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Quảng Ngãi, Bắc Giang, v.v.
Thời cơ đã đến! đêm 13/8/1945, Ủy ban Khởi nghĩa ra Quân lệnh số 1: Hiệu triệu toàn dân đứng lên tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Ngày 14/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) nhận định thời cơ đã đến và quyết định tổng khởi nghĩa trong toàn quốc, giành chính quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương. Trong thư kêu gọi đồng bào cả nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”.  
Ngày 16 và 17/8/1945, Quốc dân Đại hội họp tại Tân Trào tán thành chủ trương Tổng khởi nghĩa của Đảng. Theo đó, Tổng khởi nghĩa diễn ra sôi sục, rộng khắp; cả dân tộc muôn người như một, vùng lên, tạo ưu thế áp đảo, làm tê liệt mọi sự kháng cự của phát xít Nhật và bọn tay sai. 
Nhờ chọn đúng thời cơ, chỉ trong thời gian ngắn, Tổng khởi nghĩa đã diễn ra và thành công trong cả nước. Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – Nhà nước dân chủ đầu tiên ở Đông Nam châu Á.
Nghệ thuật tận dụng thời cơ của Đảng ta thể hiện nổi bật ở việc xác định dấu hiệu của thời cơ, dự đoán thời điểm xuất hiện thời cơ và chủ động tận dụng triệt để thời cơ đó. Thời cơ của Cách mạng Tháng Tám chỉ diễn ra trong một thời gian rất ngắn, khi Chiến tranh thế giới thứ II nổ ra, đặc biệt là từ sau khi Nhật – Pháp bắn nhau, Nhật đầu hàng Đồng minh, đến khi quân Đồng minh vào Đông Dương. Đảng ta đã dự đoán chính xác và tận dụng triệt để thời cơ khách quan, từ đó chủ động tạo ra thời cơ trực tiếp cho cánh mạng “chớp thời cơ và hành động mau lẹ”. Thực tế cho thấy: nếu khởi nghĩa sớm hơn, khi Nhật chưa đầu hàng Đồng minh, ta sẽ gặp sự kháng cự quyết liệt của Nhật, cách mạng khó giành thắng lợi, hoặc nếu thắng lợi sẽ có tổn thất lớn. Ngược lại, nếu để muộn hơn, khi quân Đồng minh đã vào Đông Dương thì sẽ tình hình cũng hết sức khó khăn, bởi nhiều thỏa thuận “ngầm” của các phe phái trên thế giới, Pháp sẽ nhanh chóng trở lại, ổn định tình hình.  
Bài học về nắm bắt thời cơ, tận dụng thời cơ, tạo thời cơ và chớp thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc, được Đảng ta vận dụng và phát triển sáng tạo trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược. Chúng ta đã tranh thủ sự ủng hộ về vũ khí trang bị, vật chất của Liên xô, Trung quốc và các nước XHCN; sự ủng hộ của nhân dân tiến bộ trên toàn thế giới, trong đó có nhân dân Pháp, Mỹ... Không chỉ dừng lại ở tận dụng thời cơ mà chúng ta còn chủ động tạo ra thời cơ trong từng trận đánh, từng chiến dịch, lập nên chiến thắng vĩ đại trong Chiến dịch Điện Biên Phủ 1954 và Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Mùa xuân 1975.
Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có nhiều biến đổi nhanh, phức tạp, khó lường hiện nay, bài học về tận dụng thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám 1945 tiếp tục được Đảng, Nhà nước ta vận dụng sáng tạo và công cuộc đổi mới, xây dựng và phát triển đất nước. Nổi bật là, Đảng ta đã tận dụng thời cơ hội nhập quốc tế để thu hút các nguồn vốn đầu tư của nước ngoài, cùng với phát huy nội lực tạo ra những đột phá trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đưa đất nước vượt qua khó khăn, thách thức, giành thắng lợi to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc./.

Mạnh Dũng