Nhạc sĩ Lê Hàm tác giả của ca khúc Vinh thành phố bình minh

 Tác giả trò chuyện cùng nhạc sĩ Lê Hàm

Tác giả ca khúc nổi tiếng đã nằm lòng người Nghệ “Vinh thành phố bình minh” là nhạc sĩ Lê Hàm. Ông còn có bút danh La Kỳ An và Lam Hà, sinh ngày 1 tháng 8 năm 1934. Quê xã Diễn Hồng, Diễn Châu, Nghệ An. Nguyên Chi hội trưởng Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam khu vực Thanh Nghệ Tĩnh.

Năm 1948, ông là học sinh trường Thiếu sinh quân Liên khu IV. Năm 1951, ông vào Văn công Quân đội Liên khu IV. Ông vừa là hội viên Hội Nhạc sĩ Việt Nam, vừa là hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, hội viên Hội Tâm lý Giáo dục. Năm 1954, chuyển về Phòng Văn hóa Liên khu IV. năm 1956, về học Khoa Sáng tác trường Âm nhạc Việt Nam, sau về phụ trách Âm nhạc Đặc khu Giới tuyến Vĩnh Linh. Nhạc sĩ Lê Hàm từng giữ các chức vụ: Trưởng đoàn Chỉ đạo Nghệ thuật đoàn Văn công Nghệ Tĩnh, Giám đốc nhà Văn hóa Lao động, Phó tổng thư ký Hội Văn nghệ dân gian Nghệ An, Phó Chủ tịch thường trực Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật Nghệ An.

Ông đã viết hơn 200 ca khúc, tiêu biểu là: “Tiếng hát bất khuất”, “Gái sông La”, “Người mẹ làng Sen”, “Vinh – thành phố bình minh”…

Ông được Giải thưởng Hội Nhạc sĩ Việt Nam năm 1999, Giải về công trình nghiên cứu dân ca Nghệ Tĩnh của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam năm 1965, giải thưởng Hồ Xuân Hương năm 1997, giải thưởng Văn học - Nghệ thuật Nguyễn Du... là người có công trình khảo cứu Dân ca Hà Tĩnh 2 tập; được tặng thưởng Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Ba, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huy chương “Vì sự nghiệp Văn học - Nghệ thuật”, Huy chương Chiến sĩ văn hóa.

Nhạc sĩ Lê Hàm trong lần trả lời trên Truyền hình Quốc Hội Việt Nam

Về ca khúc “Vinh thành phố bình minh”, ông cho biết, năm 1979, sau giải phóng, thành phố Vinh là thành phố đổ nát hoang tàn bởi chiến tranh và lúc đó Vinh bắt tay xây dựng lại dưới những đổ nát; cảm hứng thành phố đang xây dựng như là bình minh của một giai đoạn mới- Thành phố buổi bình minh. Và Vinh còn là quê hương Xô Viết Nghệ Tĩnh, phong trào bình minh cách mạng. Sau khi sáng tác, ca khúc “Vinh thành phố bình minh” được hát trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam qua giọng danh ca nối tiếng lúc bấy giờ, ca sĩ Kiều Hưng; Sau đó là các giọng hát của Phương Nhung rồi Hồ Quỳnh Hương, Anh Thơ, Trọng Tấn, Việt Hoàn. Theo ông, “Vinh thành phố Bình minh” được viết dựa trên chất liệu dân ca Xứ Nghệ có nâng cao.

Trò chuyện cùng nhạc sĩ Lê Hàm, ông bộc bạch, bản thân cũng là một trong những người có công bảo tồn dân ca Xứ Nghệ được Unesco công nhận văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. “Tôi là người say mê nghệ thuật, khi học với các giáo sư âm nhạc chuyên gia Liên Xô, họ nhắc chúng tôi, các bạn học xong luôn nhớ trong người các bạn phải có kho tàng dân ca của vùng đất các bạn sinh ra và lớn lên thì tác phẩm mới có chất lượng. Chính vì thế, trong quãng đời sáng tác 40 năm trời, tôi đã dày công sưu tầm nghiên cứu âm nhạc dân gian Xứ Nghệ và công trình được giải Nhì của Hội nhạc sĩ Việt Nam. Trong cuốn âm nhạc dân gian Xứ Nghệ có 3 phần viết chung cùng hai nhạc sĩ Hoàng Thọ và Thanh Lưu; gồm âm nhạc dân gian của người Việt Xứ Nghệ, dân ca miền núi và sân khấu hóa của; còn tôi viết phần dân ca cổ. Thú vị khi đến với các nghệ nhân, sưu tầm, nghiên cứu, tôi nhận thấy người Nghệ rất tâm tình, rất tình nghĩa, vì qua dân ca toát lên đầy yêu thương và đầy trìu mến. “Ví” và “giặm” là đặc sản của Xứ Nghệ, trong đó có rất nhiều làn điệu như hò, vè, ví, giặm, sắc bùa...” Lê Hàm chia sẻ.

Ông là nhạc sĩ Xứ Nghệ có nhiều bạn vong niên nhiều lứa tuổi

Nhạc sĩ quê Nghệ có bề ngoài vô cùng giản dị, từ ăn mặc, nói năng, đi lại. Ông giữ nhiều chức vụ cao trong ngành văn hóa văn nghệ nhưng luôn sống cởi mở với các văn nghệ sĩ trẻ; với bản chất chân tình, hòa nhã, gần gũi nên ông có rất nhiều bạn vong niên. Khi biết tôi hết nhiệm kì Thường trú VOV từ Lào về, ông và bác sĩ- người thơ Thanh Cảnh đã phóng xe máy đến nhà chơi thăm.

Ông kể, về Hà Tĩnh, những năm Đế quốc Mỹ gây hấn vịnh Bắc Bộ và bắt đầu ném bom miền Bắc Việt Nam, trong những năm chiến tranh ác liệt, vô cùng gian khổ ấy, ông đã cho ra đời ca khúc “Gái sông La”, “Những người chiến sĩ bến Phà”, “Chiến công Hà Tĩnh vẻ vang”. Những ca khúc của ông, đều được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam, góp phần làm nức lòng hậu phương lớn. Trong bài “Gái sông La”, ông viết “Xô viết can trường gái nỏ kém chi trai” và đây cũng là một trong những ca khúc trong chùm ca khúc mà ông được vinh dự nhận “Giải thưởng Nhà nước”.

Năm 1970, ông xuất bản tuyển tập dân ca xứ Nghệ gồm 30 bài hò, ví, giặm và cũng là những tiết mục quen thuộc của các đoàn nghệ thuật hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh dàn dựng biểu diễn thời đó.

Nhắc đến ca khúc “Vinh, thành phố bình minh”, người Nghệ tự hào về thành phố Đỏ anh hùng, về quê hương, cội nguồn, chính điều đó Đài Truyền thanh - Truyền hình thành phố Vinh đã lấy ca khúc này làm nhạc hiệu của Đài mấy chục năm lại nay. Nhờ đó bản sắc Đài Vinh không lẫn vào đâu được, rất Vinh và cũng rất xứ Nghệ. Ông kể, sở dĩ có đoạn “Em đón anh về Thành Vinh quê em” bởi từ một ý tứ nhân vật trữ tình dễ nhớ, dễ cảm xúc đi vào lòng người, như giao du của đôi trai gái nhưng chứa đậm hình ảnh thành phố quê hương.

Tôi còn ấn tượng với nhạc sĩ về ca khúc “Người mẹ Làng Sen”, với những ca từ mộc mạc, ý thơ dung dị nhưng toát lên giá trị cao cả của một người mẹ đã sinh ra một người con vĩ đại- Hồ Chí Minh: “Mẹ lặng lẽ giữa cuộc đời như thế/Tấm vai gầy gánh nặng đường trơn/Người mẹ ấy sinh con trong trời đêm/Giữa bùn đen mà hoa sen thắm nở... Mẹ làng Sen, Mẹ Việt Nam đã cho đời người con quang vinh...”. Ca khúc này cũng trở nên hồn cốt của các Lễ hội Làng Sen hàng năm của Xứ Nghệ.

Đến nay nhạc sĩ Lê Hàm đã sáng tác hơn 200 ca khúc và tên tuổi ông luôn gắn với thành Vinh quê hương. “Vinh, thành phố bình minh”, ca khúc lại được vang lên trong đêm kỉ niệm 60 năm thành lập thành phố Vinh, 235 năm Phượng Hoàng Trung Đô.

Lang Quốc Khánh