Cuộc đấu tranh công lý của NNCĐDC Việt Nam trong tình hình mới - Bài 2: Phương hướng đấu tranh đòi công lý cho NNCĐDC trong giai đoạn mới

Thuận lợi: Việc đấu tranh đòi công lý của NNCĐDC Việt Nam tuy chưa giành thắng lợi về mặt pháp lý nhưng đã có tác dụng rất to lớn, là tiền đề cho cuộc đấu tranh đòi công lý. Bởi: Vụ kiện đã làm cho đông đảo nhân dân hiểu rõ hơn về nguyên nhân bất hạnh của nạn nhân CĐDC. Sự ủng hộ về vật chất, sự thông cảm về mặt tinh thần đối với nạn nhân ngày càng nhiều hơn và sâu sắc hơn. Nhà nước đã có những sửa đổi, bổ sung và đang hoàn thiện về chính sách, chế độ đối với những người có công cũng như đối với nạn nhân CĐDC là dân thường, kể cả những người không tham gia kháng chiến. Tổ chức Hội các cấp được Nhà nước cho phép thành lập, hoạt động ngày một nền nếp; vai trò, vị thế ngày càng được khẳng định.

Vụ kiện của nNNCĐDC Việt Nam đã phơi bày ra trước công luận thế giới những tội ác mà Mỹ cố bưng bít trong nhiều thập kỷ qua. Mỹ phải có trách nhiệm đóng góp vào việc hàn gắn vết thương chiến tranh ở Việt Nam như đã quy định tại điều 21 Hiệp định Paris năm 1973, nhưng Mỹ luôn lảng tránh việc đối thoại và công khai từ chối trách nhiệm. Vụ kiện góp phần tạo ra áp lực với chính phủ một số nước đồng minh của Mỹ tham chiến ở Việt Nam buộc phải xem xét đến việc bồi thường cho các CCB, nạn nhân CĐDC của nước họ; đồng thời tạo nên những tiền lệ pháp lý có lợi cho nạn nhân CĐDC người nước ngoài tiến hành vụ kiện tại Mỹ để đòi bồi thường thiệt hại.

Vụ kiện phù hợp với mục tiêu đấu tranh mang tính thời đại của nhân loại. Đó là cuộc đấu tranh bảo vệ quyền con người, bảo vệ môi trường và sinh thái trên phạm vi toàn cầu đã nhận được sự ủng hộ của nhân dân và chính giới nhiều nước, tiếp sức mạnh mẽ cho NNCĐDC Việt Nam trong cuộc hành trình đấu tranh đòi công lý.

Vì những lý do chính trị, pháp lý, xã hội, kinh tế, chính phủ và các công ty hoá chất Mỹ không dám công khai thừa nhận trách nhiệm pháp lý của họ. Song, trên thực tế Mỹ đã và đang có những động thái tích cực, biểu hiện rõ nhất là việc họ chấp nhận phối hợp thanh khiết tẩy độc tại các điểm nóng về dioxin như sân bay Đà Nẵng và sắp tới là sân bay Biên Hoà.

Trong điều kiện hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, quan hệ đa phương cũng như song phương trong đó có quan hệ Việt- Mỹ đã có nhiều bước phát triển mới, do vậy, phương hướng, nhiệm vụ đấu tranh công lý của VAVA trong điều kiện mới, có những điều chỉnh với chủ trương: “Tiếp tục vận động, đấu tranh phù hợp với đường lối, chủ trương đối ngoại của Đảng, Nhà nước ta trong việc giải quyết hậu quả chất độc da cam/dioxin do Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam” (Chỉ thị số 43-CT/TW ngày 14/5/2015 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giải quyết hậu quả chất độc hóa học do Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam).

Với tinh thần đó, VAVA sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành liên quan, đẩy mạnh hơn nữa hoạt động đối ngoại, kiên trì mục tiêu đấu tranh đòi công lý cho nạn nhân da cam phù hợp với đường lối đối ngoại của Nhà nước ta trong tình hình mới.

Khó khăn:

Những năm tới, với việc sử dụng nhiều hình thức đấu tranh kết hợp, đa dạng sẽ mở ra nhiều khả năng tiến tới mục tiêu hơn, nhưng cần thấy rõ những khó khăn không dễ khắc phục như:

- Vụ kiện phải nhờ vào sự giúp đỡ và trực tiếp thực hiện của luật sư Mỹ thông qua một thỏa thuận hợp tác. Việc am hiểu luật pháp Mỹ cũng như khó khăn về ngôn ngữ là điều nạn nhân da cam Việt Nam khó có thể khắc phục.

- Các luật sư Mỹ với nhiều lý do khác nhau, trong đó có những lý do thuộc về sự an toàn của cá nhân và gia đình, hiện không còn đứng ra để giúp VAVA trực tiếp thực hiện vụ kiện nữa. Đây là yếu tố quyết định mà VAVA chưa thể khắc phục được.

- Vụ kiện đòi hỏi chứng cứ khoa học, các xét nghiệm chứng minh tốn kém, vượt khả năng của Nguyên đơn. Vụ kiện kéo dài chưa thể xác định thời gian, do đó, kinh phí hết sức tốn kém và các nhân chứng cũng ngày một hao hụt do mất hoặc bệnh tật làm giảm sút, không còn điều kiện sức khỏe.

- Nhiều công ty hóa chất Mỹ tham gia vào sản xuất, cung cấp chất da cam cho Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam hiện đã giải thể hoặc sáp nhập với các công ty khác, nên việc xác định danh tính Bị đơn cũng như cơ chế về xác định trách nhiệm bồi thường sẽ phức tạp hơn rất nhiều.

- Quan hệ giữa hai nước ngày càng được mở rộng theo hướng toàn diện là yếu tố tích cực cho sự phát triển của mỗi nước, nhất là cho quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam; tuy nhiên, cũng là yếu tố tác động sâu sắc đến hướng đấu tranh đòi công lý cho nạn nhân phải chuyển sang tìm tòi những phương thức và cách đi mới cho phù hợp.

Phương hướng:

Trong bối cảnh quan hệ quốc tế hiện nay và đòi hỏi từ sự phát triển của Việt Nam trong tiến trình hội nhập, việc đấu tranh công lý cho nạn nhân CĐDC trong thời gian tới cần có những điều chỉnh cả về chủ trương, nội dung, giải pháp cụ thể cho phù hợp với đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước theo các định hướng là:

- Chống các âm mưu của phía Mỹ làm chìm hoặc làm chệch mục tiêu đấu tranh đòi công lý cho nạn nhân CĐDC; Kiên trì đến cùng trong đấu tranh đòi phía Mỹ bồi thường thiệt hại cho nạn nhân;

- Xác định việc đấu tranh đòi công lý là nhiệm vụ chính trị trọng tâm của VAVA mang tính lâu dài, bền bỉ, không nôn nóng và có sự điều hành, chỉ đạo linh hoạt phù hợp với từng giai đoạn.

- VAVA vẫn chuẩn bị tiếp cho vụ kiện thứ hai; tìm đối tác phối hợp, giúp đỡ để có thể kiện vào thời điểm thích hợp. Đối tượng của vụ kiện sẽ là một vài công ty hóa chất lớn của Mỹ đã tham gia sản xuất và cung ứng chất độc hóa học cho Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam.

- Đa dạng hóa hình thức đấu tranh đòi công lý. Kết hợp cả đấu tranh pháp lý và đấu tranh đạo lý; bằng cả con đường ngoại giao Nhà nước và ngoại giao nhân dân. Tăng cường vận động và đấu tranh với Chính phủ, Quốc hội và chính giới Mỹ về thảm hoạ chất độc hóa học do Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam, qua đó yêu cầu họ có trách nhiệm cao hơn trong việc giải quyết hậu quả do họ gây ra.

- Đẩy mạnh việc vận động các nghị sỹ Mỹ, các nhà hoạt động chính trị, ngoại giao, pháp luật, khoa học ủng hộ việc đấu tranh công lý của nạn nhân da cam, đề nghị họ xây dựng và trình ra Quốc hội Mỹ những dự án luật về hỗ trợ cho nạn nhân da cam Việt Nam. Phát triển các hình thức ngoại giao nhân dân, mở rộng, vận động các cá nhân, tổ chức, các nước có thiện chí ủng hộ Việt Nam đấu tranh đòi các công ty hóa chất Mỹ có trách nhiệm khắc phục hậu quả chất độc da cam đối với nạn nhân và môi trường bị nhiễm.

- Tích cực ủng hộ và sát cánh với vụ kiện các công ty hóa chất Mỹ của bà Trần Tố Nga và các vụ kiện liên quan đến CĐDC khác.

- Nghiên cứu hướng có thể kiện một số công ty hóa chất Mỹ đang có quan hệ đầu tư tại Việt Nam như Monsanto, Dow Chemical tại Tòa án Việt Nam, bằng pháp luật của Việt Nam.

- Tăng cường công tác vận động tuyên truyền, nhất là vận động quốc tế về thảm họa da cam; tạo sự ủng hộ mạnh mẽ cho cuộc đấu tranh đòi công lý của nạn nhân da cam Việt Nam.

Cuộc đấu tranh công lý cho nạn nhân CĐDC Việt Nam có thể còn lâu dài mới đi tới mục tiêu. Mặc dù vậy, VAVA sẽ kiên trì theo đuổi mục tiêu, yêu cầu của của cuộc đấu tranh cho tới khi các công ty hóa chất Mỹ thừa nhận và có trách nhiệm thực tế bồi thường cho nạn nhân CĐDC và cùng với Chính phủ Việt Nam tẩy độc môi trường.