Nghị lực phi thường của nạn nhân da cam Đỗ Hà Cử

Cuối năm 2000, trong một cơn tuyệt vọng khi bố mẹ đi làm vắng, Đỗ Hà Cừ đã cố tìm kéo, tìm dao để kết thúc cuộc đời. Không thành, em lại dùng chút sức lực ít ỏi cố lăn xuống bậc thềm với ý nghĩ buông xuôi tất cả. Đúng khoảnh khắc ấy, mẹ Cừ về kịp – và bà đã giữ con mình lại với cuộc đời.
Hơn hai mươi năm sau, chính Cừ – chàng trai “không muốn bị coi là đồ bỏ đi” – đã viết nên câu chuyện phi thường của nghị lực, của tri thức, của hy vọng.

Ý chí phi thường – từ nỗi đau đến hy vọng

Là người gặp và biết Đỗ Hà Cừ hơn hai chục năm, tôi hiểu câu chuyện của em không chỉ là nỗi đau da cam, mà còn là phép màu của nghị lực.
Cừ 42 tuổi, thân hình bé nhỏ, teo tóp, tay chân co quắp; cơn động kinh khiến đầu em giật liên hồi mỗi khi cố gắng nói hay tiếp khách. Em chưa từng đến lớp một ngày nào, cũng chưa từng được vui chơi như bao đứa trẻ khác. Tuổi thơ của Cừ chỉ gắn với chiếc nệm và sự chăm sóc toàn diện của bố mẹ.

Bà Nguyễn Thị Kim Sơn, mẹ em, nhớ lại: Cừ sinh ngày 30/4/1984, khỏe mạnh như mọi đứa trẻ. Nhưng khi được 4 tháng, Cừ không cất nổi cổ, tay chân co rút. Các bác sĩ Bệnh viện Nhi Trung ương, Viện Y học dân tộc và Giáo sư Nguyễn Tài Thu kết luận: liệt hệ thần kinh vận động do di chứng từ bố – cựu chiến binh Đỗ Ngọc Châu từng chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị và bị nhiễm chất độc da cam/dioxin.

Ai cũng nghĩ đó là dấu chấm hết cho một phận đời. Nhưng Cừ đã viết tiếp đời mình bằng nghị lực khiến tất cả phải nể phục.

Học chữ – kỳ tích đầu tiên

Không thể đến trường, Cừ học chữ bằng đôi tai lắng nghe và trí nhớ phi thường.
Mẹ đọc thơ Tố Hữu cho nghe, dạy em từng chữ, từng số khi kèm cặp em trai. Cừ nằm im, lắng nghe rồi nhẩm lại. Mỗi ngày một chữ, mỗi tuần vài chữ… Ba năm kiên trì, Đỗ Hà Cừ đã đọc, đánh vần và ghép được cả câu thơ.

Kỳ tích đầu tiên ấy mở ra cánh cửa tri thức cho em.

Công nghệ – kỳ tích thứ hai

Không thể đứng, không thể cầm bút, Cừ tự học máy tính, điện thoại di động – điều mà nhiều người khỏe mạnh cũng chật vật. Chính chiếc máy tính ấy đã kết nối Cừ với thế giới, với sách, với bạn bè và mở ra “Không gian đọc Hy vọng”.

Tủ sách cộng đồng – kỳ tích thứ ba, thứ tư

Từ một trang cá nhân kêu gọi sách, Cừ trở thành “thủ thư bất đắc dĩ” của ngôi nhà riêng.
Hàng trăm bạn trẻ đến đọc, mượn sách, trò chuyện cùng em. Từ tủ sách ấy, thêm ba không gian đọc khác ra đời tại Thái Bình, Bắc Ninh và Hưng Yên – trong đó có không gian đọc “Niềm tin” của em Nguyễn Thị Lan Hương, nạn nhân da cam khác.

Đến nay, Câu lạc bộ “Không gian đọc Hy vọng” do Cừ làm Chủ nhiệm có 34 tủ sách cá nhân trên cả nước – một hành trình đáng khâm phục.

Đi xe lăn điện – kỳ tích thứ năm

Ít ai tin thân hình co quắp ấy có ngày điều khiển được xe lăn điện để tham gia giao thông. Nhưng Cừ đã làm được – và làm thành thạo.

Tự truyện – kỳ tích thứ sáu

Sau 7 năm (2018–2025), Cừ hoàn thành tự truyện Màu của Hy vọng – 347 trang, do Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam ấn hành 4.000 cuốn.
Đây là lời tri ân, lời tự kể chân thật về cuộc đời một nạn nhân da cam vượt lên số phận để sống có ích.

Thông điệp gửi 7 triệu người khuyết tật

Trong tự truyện, Cừ viết:
“Tôi bị liệt toàn thân bẩm sinh. Tôi chỉ có một tư thế nằm. Nhưng nếu chúng ta cố gắng hết khả năng, kết quả sẽ mỉm cười với chúng ta.”

Đó là kỳ tích thứ bảy – một thông điệp mạnh mẽ, sáng trong.

Những ghi nhận xứng đáng

Dù không thể tự bắt tay ai, nhưng Đỗ Hà Cừ đã được đón nhận tình cảm và sự trân trọng bằng nhiều phần thưởng:

• Giấy khen Hội Khuyến học (2017) – người khuyết tật giàu nghị lực, góp phần phát triển văn hóa đọc.
• Bằng khen Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam (2018) – vì hoạt động tình nguyện.
• Bằng khen Chủ tịch UBND tỉnh Thái Bình (giai đoạn 2014–2018).
• Giải thưởng Cống hiến vì cộng đồng (2018).
• Giải thưởng Tình nguyện Quốc gia (2019).
• Giải thưởng Phát triển văn hóa đọc (2019) do Bộ VHTT&DL trao tặng.
• Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ (2020) – vì đóng góp cho an sinh xã hội.
• Gương thanh niên khuyết tật tiêu biểu – Tỏa sáng nghị lực Việt (2020).

Tổng cộng, Cừ đã có 9 bằng khen, giấy khen các cấp.

Một kỳ tích mang tên… Đỗ Hà Cừ

Gặp Đỗ Hà Cừ là gặp một phần đời khắc nghiệt của chiến tranh hóa học, nhưng cũng là gặp một bông hoa đẹp từ chính nỗi đau ấy.
Em không thể chìa tay cho tôi nắm, nhưng đã dang rộng cánh cửa của tri thức, của hy vọng, của nghị lực phi thường.

“Không gian đọc Hy vọng” của Đỗ Hà Cừ đang âm thầm tỏa sáng – như chính em nói:
“Sau tuyệt vọng, vẫn có những bông hoa.”

Nguyễn Công Liêm